XIV SPOTKANIE Z LITERATURĄ W OPINOGÓRZE
Krzysztof Andrzej Jeżewski – spadkobierca romantyków
Krzysztof Andrzej Jeżewski zaznacza swój twórczy ślad w trzech dziedzinach: w sztuce przekładu – zwłaszcza dzieł literatury polskiej na j. francuski, m.in. utworów Norwida, Gombrowicza, Schulza, Andrzejewskiego, Kuśniewicza, Miłosza, Baczyńskiego, Szymborskiej, Różewicza, Jana Pawła II; ponadto tłumaczy poezję francuską, hiszpańskoamerykańską, angielską i niemiecką na j. polski. Znany jest także jako poeta (jedenaście tomów wierszy) oraz eseista [pseudonimy: Olivia Romagnoli („Cahiers de l’Est”), Paweł Molski („Kultura”, Paryż), Rémy de Marquoin („France Catholique”)].
Uprawia też krytykę muzyczną, popularyzując na Zachodzie muzykę polską. Jest też propagatorem kultury polskiej za granicą – od 2004 roku pełni funkcję prezesa Association „Les Amis de C.K. Norwid”, które upowszechnia dzieła i myśli Norwida we Francji. Śmiało więc można uznać Krzysztofa Andrzeja Jeżewskiego za ambasadora polskiej kultury na Zachodzie.
Krzysztof Andrzej Jeżewski urodził się w Warszawie, tuż przed wybuchem II wojny światowej, 24 kwietnia 1939 roku. Ojciec, Janusz Jeżewski, był anglistą i ekonomistą; matka – Zofia Jeżewska z d. Czartkowska – pisarką i dziennikarką . Krzysztof Andrzej Jeżewski ukończył romanistykę i polonistykę na dwóch Uniwersytetach: Warszawskim (1956-1963) i Paryskim (1973-1975).
Jako tłumacz poezji francuskiej debiutował na falach redakcji poetyckiej Polskiego Radia (1959) i na łamach „Współczesności” (1960), zaś jako poeta – w miesięczniku „Poezja” (nr 3/1968, wiersz pt. MCMLXVI). W Warszawie pracował przez dwa lata jako redaktor w romańskiej redakcji Państwowego Instytutu Wydawniczego (1964-1966), współpracował też z redakcją poetycką Polskiego Radia (1959-1970).
W listopadzie 1970 roku wyjechał na roczne stypendium do Francji, gdzie się osiedlił. Po studiach z literatury polskiej, do paryskiego świata literackiego wprowadzał go Konstanty Jeleński. Od 1974 roku zaczął tłumaczyć wielkich pisarzy XX wieku: Gombrowicza, Kuśniewicza, Miłosza, a przede wszystkim Cypriana K. Norwida. Nawiązał też współpracę z francuskimi pismami muzycznymi.
W latach 1971-1973 współpracował z redakcją polską ORTF (Organisation de la Radiotélévison Française), która nadała 65 jego portretów poetów francuskich XX wieku. Był też członkiem kolegium redakcyjnego „Nouveaux Cahiers de l’Est” (1991-1992). W 1976 roku ożenił się z Marią Thelma Noval – socjologiem, malarką i poetką filipińską, z którą ma dwoje dzieci: Adama i Mayumi. Od jesieni 1978 do stycznia 1980 mieszkał z rodziną na Filipinach.
Po powrocie z Filipin do Paryża, kontynuując pracę przekładową i publicystyczną w j. francuskim, rozwinął też działalność parateatralną – organizował wieczory poetycko-muzyczne w języku polskim i francuskim, w których występował jako reżyser i recytator („Polska poezja mistyczna XVI-XX wieku”, „Chopin i Norwid”, „Chopin i Szymanowski w poezji polskiej”, „Józef Piłsudski w poezji polskiej”, „Sześciu wielkich mistyków w poezji polskiej XX wieku : Miciński, Leśmian, Liebert, Sebyła, Baczyński, Miłosz”, „Zwierciadło przemian – poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego”, „Pięciu wielkich polskich poetów współczesnych: Miłosz, Baczyński, Różewicz, Herbert, Zagajewski”, „Oskar i Czesław Miłoszowie”, „Drzewo w poezji polskiej”, etc.). Wystąpił też z szeregiem prelekcji: „Tysiąc lat kultury polskiej”, „Tysiąc lat muzyki polskiej”, „Młoda Polska w muzyce”, „Karol Szymanowski”, „Andrzej Panufnik”, „Roman Maciejewski”. W okresie Solidarności współpracował z paryskim pismem tego związku „Kontakt”.
Krzysztof Andrzej Jeżewski jest autorem jedenastu tomów poezji: „Księga snów” (Miniatura, Kraków 1990); „Próba ognia” (Editions Dembinski, Paris 1990, z ilustracjami Z. Beksińskiego); „Muzyka” (Tikkun, Warszawa 1995, z ilustracjami M. Józefowicza); „Winnice przestrzeni” (Miniatura, Kraków 1995); „Znak pojednania” (W drodze, Poznań 1997); „Kryształowy ogród” (Oficyna Krakowska, Kraków2000, z grafiką J. Karkoszki); „Popiół słoneczny” (Nowy Świat, Warszawa 2005); „Okruchy z wysokości” (Biblioteka Telgte, Poznań 2007); „Żagle niebieskie” (Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008); „W zaświecie snu” (Wyd. Correspondance des Arts. Muzeum Książki Artystycznej, Łódź 2009, z rysunkami Pawła Jocza); „Druga księga snów” (Miniatura, Kraków 2009).
Opublikował też kilka wyborów wierszy: „Znak pojednania” (Warszawa 1995), potrójny hołd dla Chopina, Norwida i Szymanowskiego pt. „La Grande triade” (Wielka triada), esej „Norwid o Chopinie” (Łódź 1999) oraz antologię „Chopin, Szymanowski i ich poeci” (Troyes 1999).
Jeżewski nie należał do żadnych partii politycznych. W latach 1978-1983 był członkiem Związku Literatów Polskich. Od 1988 roku należy do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, od 1980 roku do Association des Traducteurs Littéraires de France, a od 1991 – do Polskiego PEN-Clubu. Od 1970 roku jest też członkiem ZAiKS-u.
Otrzymał wiele odznaczeń, m.in. Medal im. Karola Szymanowskiego (1984), Nagrodę ZAiKS-u (1987), Nagrodę im. Konstantego Jeleńskiego (Instytut Literacki, Paryż 1990), Nagrodę Instytutu Literackiego w Paryżu. W 2007 roku otrzymał nagrodę Polskiego PEN-Clubu oraz został wybrany korespondencyjnym członkiem Europejskiej Akademii Nauki, Sztuki i Literatury. Wielokrotny stypendysta Centre National des Lettres (1983, 1991, 1996, 2000, 2006).
Krzysztof Andrzej Jeżewski interesuje się szczególnie filozofią i metafizyką muzyki oraz jej związkami z literaturą, a zwłaszcza z poezją. Widać to głównie w jego najgłośniejszym tomie poetyckim „Muzyka” (1984) – cyklu 64 utworów poetyckich inspirowanych muzyką, w których poszukuje Boga przez muzykę. W innych wierszach próbuje dotrzeć do Absolutu poprzez spisywanie swoich snów, czy poetyckie modlitwy, w których człowiek łączy się z Bogiem. Poeta głosi służbę – jako człowieka, Polaka i chrześcijanina – miłości, nadziei, prawdzie, dobru, pięknu, wierze.
Czuje – podobnie jak jego dziadek piłsudczyk – powinność wobec własnej kultury, bliźniego, rodziny, ojczyzny, Stwórcy. A przy tym – co ciekawe! – w utworach Jeżewskiego brzmi pochwała mowy ojczystej. Poeta wyraża szacunek dla języka polskiego, cytuje słowa Henryka Sienkiewicza („otrzymaliśmy od Boga jedną z najpiękniejszych mów świata”), nie zgadzając się, że polski język jest wypierany, mimo iż dziś często bywa przedmiotem gwałtu i nadużyć.
Choć Jeżewski pisze niemal wyłącznie po polsku i potrafił zachować polskość przez 40 lat emigracji – to bardziej niż w Polsce znany jest we Francji, gdzie jest uważany za jednego z wybitnych współczesnych poetów europejskich. O jego poezji pisała we Francji w 1982 roku m.in. wybitny krytyk literacki i tłumaczka polskiej poezji Dominique Sila-Khan, na łamach prestiżowego pisma „Cahiers Blues” nr 25/1982: „przepojona głębokim humanizmem o wyraźnych tendencjach mistycznych i metafizycznych poezja Krzysztofa Jeżewskiego sięga do ezoteryzmu Wschodu i Zachodu i zachowuje widoczne więzy z wielką tradycją polską, europejską i hispanoamerykańską, dążąc do uniwersalizmu. Jest jednak zarazem głęboko osobista i odrębna…”. W kilka lat później określiła twórczość Jeżewskiego „jako prekursorską wobec tendencji ogarniających nową poezję europejską, mianowicie nawrót do spirytualizmu, metafizyki i mistycznej koncepcji świata”(1991).
Niestety w rodzinnym kraju poeta jest ceniony raczej jako wybitny tłumacz. Czy dlatego, że w swojej poetyckiej twórczości idzie pod prąd obowiązujących mód? Że jego twórcze korzenie są bliskie poezji tradycyjnej, wywiedzionej z ducha romantyzmu – epoki dziś niemodnej, tak samo jak niechęć zejścia do źródeł naszej kultury oraz kultywowania tradycji? Bo Jeżewski, niczym romantyk, z całym swoim rozmachem erudyty oraz uniwersalisty, propaguje właśnie powrót do źródeł – i to kultury Wschodu, i Zachodu. Ujawnia nierozerwalny związek tego co materialne, doczesne, z tym co duchowe, niewidzialne, wieczne…
Wielu recenzentów uważa, że Krzysztof Andrzej Jeżewski jest spadkobiercą romantyków. A polsko-francuski twórca udowadnia, że i dziś można – jak Piłsudski – przejść przez życie zgodnie ze swoją wiarą oraz wyznawanymi wartościami. Przeżywać swoje bytowanie – i poezję – nie w negacji, ale w szczerej ufności wobec losu i afirmacji istnienia we wszelkich zdarzeniach.
Laudacja wygłoszona w Opinogórze, 11 października 2012
Krzysztof Andrzej Jeżewski został przez uczestników XVII Ciechanowskiej Jesieni Poezji bardzo gorąco przyjęty. Dyskusji nie było końca. Poeta był pod wrażeniem tej Jesieni oraz wizyty w Opinogórze i w powrotnej drodze do Paryża napisał w samolocie wiersz, który mi przesłał z Paryża:
DO ZYGMUNTA KRASIŃSKIEGO W OPINOGÓRZE
Na czterech kolumnach
wspiera się nasz świat,
kwadrat magiczny:
Bóg, rozum, miłość, śmierć
Ogień, woda, ziemia, powietrze.
Wiedziałeś o tym.
Obal jedną z nich – mówiłeś –
a wszystko runie.
Bo czym świat bez Boga ?
Pustynia bez sensu.
A bez rozumu ?
Koń oszalały w pędzie ku przepaści.
A bez miłości ?
Góra lodowa.
A bez śmierci ?
Jak brama niebios na zawsze
zamknięta.
